Türk Beşikdevri Basmalarında Yazma Kitap Geleneğinin Etkileri ve İçkapağın Gelişimi

Toplumlarin düsünsel ve kültürel kesiflerini insanliga kazandirmalari medeniyet olgusunu olusturmaktadir. Kitaplar ve kütüphaneler medeniyetin toplumun geneline yayginlasmasinda ve sonraki nesillere aktarilabilmesinde çok önemli araçlar olmuslardir. Nitekim son döneme kadar toplumlarin gelismislik düzeylerini ölçmede okuma-yazma durumlari, kitap ve gazete üretimi, kütüphanelerinin niceligi ve niteligi medeniyet için basat göstergeler olarak kabul edilmistir. Bu nedenle kitabin belirli zümrelerin tekelinden çikarak toplumun geneli tarafindan elde edilebilir olmasi baglaminda matbaanin icadi, bilginin toplumsallasmasina ve buna bagli olarak da insanligin ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda topyekûn gelisimine katki saglamasi adina dünya medeniyetinin dönüm noktalarindan birisi olmustur. Kitap basmaciliginin toplumsal kabulü tüm ülkeler için sancili bir süreci ifade eder. Bu süreç Osmanli toplumunda üzerinde daha da önemle durulmasi gereken ve sancisi derinden hissedilen bir degisim olmustur. Çünkü bilginin toplumsallasmasi bir yandan sinif kavramina karsi bir tehdit unsuru olurken diger yandan da Osmanli’da oldukça yaygin bir meslek olan “kitap yazmaciliginin” da sonu anlamina gelmektedir. Bu nedenle matbaa ve ilk basilan eserler üzerinde yapilan arastirmalar dönemin sosyal ve kültürel sorunlarinin anlasilmasinda çikis noktasidir. Elinizdeki bu kitapta zirve medeniyeti yasamis bir toplumda, bu medeniyeti koruma ve gelistirme adina atilan adimlarin önemli bir ayagi olan “kitap basmaciligi”nin baslangici incelenmistir. “Besikdevri basmaciligi” olarak adlandirilan dönemde, zor kosullar altinda basilan kitaplarin fiziksel özelliklerinin ve içeriklerinin tanitildigi eserde, öncelikle Osmanli kitap yazmaciligi konusu ele alinmistir. Yabancilarin marifetiyle baslayan Osmanli kitap basimciliginda, yerli matbaanin kurulusuna kadarki süreç anlatildiktan sonra, besikdevri basmaciliginin sonu olarak görülen Risale-i Birgivî adli esere kadar basilan Türkçe kitaplar kapsamli ve özenli bir biçimde incelenmistir. Risale-i Birgivî de dâhil 46 eseri kapsayan ve ait olduklari basimevlerine göre siniflandirilan kitaplar, yazma eser geleneginin yansimasi temel alinarak iç kapak özellikleri açisindan analiz edilmis, ayrica incelenen kitaplarin büyük bir kisminin ilk ve son sayfa örnekleri ile yazma nüshalarinin sayfalarindan örnekler verilmistir. Eserde, Osmanli medeniyetinin kritik bir dönemi farkli bir noktadan ele alinmakta, toplumsal gelisimin önemli araçlarindan biri olan matbaa ve burada üretilen eserler o dönemdeki yazmacilik kültürünün etkisi baglaminda incelenmekte, bu nedenle de Osmanlinin son dönem sosyal ve kültürel gelisimine iliskin yapilacak olan arastirmalar için baslangiç noktasi önerilmektedir. Doç. Dr. Coskun POLAT