Ölü Canlar

Edebî olarak, gerçeklige en yakin biçimde kurgulanmis ve yeniden yaratilmis yasamin, insan ruhunun gizli köseleri ile toplumsal sorunlarin karmasik yapisinin derinden kavranmasindaki rolü bakimindan Rus romanciligi bir zirve olarak kabul edilirse, bu edebî yapinin ve atmosferin olusumunda en önemli kilometre tasi hiç süphesiz Gogol’dür. Dostoyevski’ye atfedilen ve siklikla dile getirilen “Hepimiz Gogol’ün Palto’sundan çiktik” sözü kesinlikle rastgele söylenmis bir söz degildir. Dikkatlice okunursa eger, Ölü Canlar’da bir ölçüde karikatürize edilen Çiçikov, Manilov, Sobakeviç, Tentetnikov’larin daha sonralari Dostoyevski, Tolstoy ve Gonçarov’un romanlarinda çok daha ayrintili islenmis birer karakterler olarak karsimizda belirdikleri görülebilir: meselâ bir Oblomov, bir Levin vb. olarak… Ya da romanda neredeyse olaylardan bagimsiz olarak âdeta aralara yerlestirilmis birer siir izlenimi uyandiran su Rusya manzaralari, tasvirleri… Çehov’a varincaya dek tüm Rus yazarlarinin zihinsel arka planinda ve yaratmalarinda daima onun etkileri görünecektir. Bu manzarada, kendi toplumunda yasanan yozlasmayi, adaletsizlikleri, maddi-manevi çöküsü, is basinda olan toprak sahiplerinin, memurlarin bayagiliklarini, sahtekârliklarini, ikiyüzlülüklerini ve genel olarak yasamin zavalliliklarini, sefaletlerini gözler önüne sererken Gogol, herkesin kaniksamis oldugu ve normal kabul ettigi bir düzenin ipligini pazara çikariyor. Ironi sayesinde, mizah yoluyla yapiyor bunu, gözyasi dökülecek bir manzarada insanlari güldürebiliyor… Ülkelerine olan tapinma derecesindeki sevgilerine ragmen, Gogol’ün ve izindekilerin, kendi toplumsal çevrelerini acimasizca elestirmeleri ve tüm çiplakligiyla ele almalari, âdeta hayatlarinin en sakil mahremiyetini tüm dünyaya açik etmeleri bir tezat olarak görünse de Rus romanciligini büyük kilan önemli bir özellik belki de budur.