Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Üzerine İnceleme

“Sana tamamlanmamış haliyle sunduğumuz Anlama Yetisinin Düzeltilmesi vs. Üzerine İnceleme’yi yazarı yıllar önce kaleme aldı. Bu incelemeyi tamamlamaya hep niyetlendiği halde, onu başka meşgaleler alıkoyduğu ve sonunda da ölüm aramızdan aldığı için, arzusunu gerçekleştiremedi. Yine de inceleme, samimi hakikat arayışçılarının menfaatine olacağından hiç kuşkulanmadığımız birçok kıymetli ve yararlı şey içerdiğinden, seni onlardan mahrum etmek istemedik…” 1677 baskısında okuruna bu notla sunulan Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Üzerine İnceleme Spinoza’nın “çalışma planı” gibidir. Olgun döneminde belirecek olan çoğu kavramlaştırma (Spinozacı demokrasiye açılacak temel bazı ön kabuller, iyi ve kötünün göreliliği, özgür iradenin reddi, zihnin entelektüel faaliyetinin içsel analizi, fikirlerin düzeni ile şeylerin düzeni arasındaki örtüşüm, entelektüel özgürleşme için buna uygun toplumsal düzenin tesisi vs.) ilk defa bu metinde ortaya çıkar. Diğer eserlerle karşılaştırıldığında pedagojik bakımdan daha kolay içine girilebilir, üslubuyla okuyucuyu daha iyi yakalayabilir olan metin, Spinoza’nın düşüncesinin beslendiği kaynakları fark etmek, bu kaynakları nasıl dönüştürmeye başladığını görmek ve özgün sisteminin ilk projeksiyonunu nasıl oluşturduğunu anlamak açısından temel niteliktedir.