Etika

Bu büyük eseri birkaç satirda özetleme iddiasindan uzagiz. Bununla birlikte, belirli noktalarini isaret için göstermemiz gerekir ki, Spinoza'nin açiklamasinda tuttugu siraya ragmen, hakiki baslangiç noktasi Descartes'tan ya da baska bir yazardan çikarilmis bir cevher teorisi veya fikri degildir. (...) O kendi duygulanislarinin suuruna sahiptir; nitekim, bir Bedeni oldugunu ve Beden hayatinin hangi sartlarda sürüp gittigini gözlem ile bilir. Fakat bu bir çesit bilgi ise de, son derece eksik ve kederli bir bilgidir, kederlidir, çünkü eksiktir; suur edinmek, gerçi insan için istirap çekmek degilse de, hiç degilse edilgin olmak, zor altinda bulunmak, güdülmek, çogu kere yük altinda kalmaktir. Filozofun elinde, kurtulmak için nasil bir araç vardir? Onun isi, hayatini bir araya getiren arazlardan, asil kendi varligini meydana getirmektir. (...) Ancak bu amaca ulasmak için evrenle bagliligina göre savundugu bir bilgi ona mutlaka gerekecektir; buradan, önce bu evreni cevherindeki birlik ve tavirlarindaki çokluk içinde kavramak zorunlulugu çikar. Etika, bir kelime ile, bizi suurdan kendi kendimizin bilgisine, Tanri bilgisini de kusatan bilgiye yükseltir, bunun için sentetik bir açiklamadan önce Tanridan söz etmek gerekir.Hilmi Ziya Ülken